Separacja w prawie polskim

Kryzys małżeński nie zawsze musi doprowadzić do rozwodu. Zdarzają się sytuacje kiedy orzeczenie separacji działa mobilizująco na małżonków, którzy dopiero po ingerencji Sądu w ich życie ponownie zaczynają darzyć siebie szacunkiem.

Separacja nie powoduje bowiem tak daleko idących skutków jak rozwód. W szczególności nie skutkuje ustaniem małżeństwa, ani – tym samym – nie uprawnia stron do zawarcia nowego małżeństwa. W przypadku separacji istnieje mniejsze ryzyko niż przy rozwodzie niezgodności jej orzeczenia z dobrem wspólnych małoletnich dzieci stron lub z zasadami współżycia społecznego.

Przesłanki separacji – kiedy Sąd orzeka separację

Separacja jest instytucją prawną niezależną od rozwodu. Umożliwia małżonkom uregulowanie w jednym postępowaniu szeregu kwestii osobistych i majątkowych związanych z ustaniem wspólnego życia. W przeciwieństwie do rozwodu nie powoduje ustania małżeństwa.

Przesłanką konieczną (tzw. pozytywną) orzeczenia separacji jest zupełny rozkład pożycia małżonków, a zatem całkowite ustanie ich wspólnego życia. Zupełny rozkład pożycia najczęściej przejawia się w ustaniu małżeńskiej więzi duchowej (uczuciowej), fizycznej (intymnej) oraz gospodarczej – więcej o ustaniu ww. więzi w artykule.

Dla orzeczenia separacji – w przeciwieństwie do rozwodu – nie jest konieczny trwały rozkład pożycia małżonków. Rozwiązanie to uwzględnia funkcję restytucyjną separacji. Orzeczenie separacji, skutkujące uporządkowaniem wzajemnych relacji między małżonkami, może przyczynić się do wznowienia ich wspólnego życia.

Przesłanki wyłączające orzeczenie separacji

Obowiązujące przepisy przewidują dwie przesłanki wyłączające orzeczenie separacji (tzw. przesłanki negatywne). Mimo zupełnego rozkładu pożycia orzeczenie separacji jest niedopuszczalne, jeżeli – po pierwsze – wskutek separacji miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków, albo – po drugie – z innych względów orzeczenie separacji byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Separacja a rozwód

Przy żądaniu separacji należy mieć na uwadze, że jeżeli jeden z małżonków żąda orzeczenia separacji, a drugi orzeczenia rozwodu i żądanie to jest uzasadnione, sąd orzeka rozwód. Jeżeli jednak orzeczenie rozwodu nie jest dopuszczalne, a żądanie orzeczenia separacji jest uzasadnione, sąd orzeka separację.

Postępowanie w sprawie o separację

Postępowanie w sprawie o separację może toczyć się w trybie procesowym albo nieprocesowym. Tryb nieprocesowy jest dostępny wyłącznie, jeżeli separacja orzekana jest na podstawie zgodnego żądania małżonków, którzy nie mają wspólnych małoletnich dzieci. Sąd orzeka wtedy na podstawie zgodnego żądania małżonków. Nie orzeka wówczas o winie rozkładu pożycia. Następują skutki takie, jak gdyby żaden z małżonków nie ponosił winy.

W trybie procesowym zaś sąd z urzędu orzeka, czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia. Sąd zaniecha orzekania o winie na zgodne żądanie małżonków. W tym wypadku następują skutki takie, jak gdyby żaden z małżonków nie ponosił winy.

Zakres orzekania

W sprawach o separację Sąd z urzędu orzeka o:

1) winie rozkładu pożycia, chyba że małżonkowie zgłosili zgodne żądanie zaniechania orzekania o winie (nie dotyczy to trybu nieprocesowego);

2) władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków (nie dotyczy to trybu nieprocesowego);

3) kontaktach małżonków ze wspólnym małoletnim dzieckiem, chyba że małżonkowie zgodnie wnieśli o nieorzekanie o utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem (nie dotyczy to trybu nieprocesowego);

4) tym, w jakiej wysokości każdy z małżonków jest obowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania wspólnych małoletnich dzieci (nie dotyczy to trybu nieprocesowego);

5) sposobie korzystania ze wspólnie zajmowanego mieszkania przez czas wspólnego w nim zamieszkiwania pozostających w separacji małżonków.

Na żądanie (wniosek) jednego z małżonków sąd w orzeczeniu o separacji:

1) może w wypadkach wyjątkowych, gdy jeden z małżonków swym rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie, nakazać jego eksmisję;

2) może dokonać podziału majątku wspólnego, jeżeli przeprowadzenie tego podziału nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu;

3) rozstrzyga o obowiązku dostarczania środków utrzymania przez jednego z małżonków pozostających w separacji drugiemu (art. 614 § 4 KRO).

Ponadto, na zgodny wniosek stron sąd może orzec o podziale wspólnego mieszkania albo o przyznaniu mieszkania jednemu z małżonków, jeżeli drugi małżonek wyraża zgodę na jego opuszczenie bez dostarczenia lokalu zamiennego i pomieszczenia zastępczego, o ile podział bądź jego przyznanie jednemu z małżonków są możliwe.

Skutki separacji

Orzeczenie separacji ma skutki takie jak rozwiązanie małżeństwa przez rozwód, chyba że ustawa stanowi inaczej. Małżonek pozostający w separacji nie może zawrzeć małżeństwa – w tym celu konieczne jest uzyskanie rozwodu. Orzeczenie separacji, w przeciwieństwie do orzeczenia rozwodu, nie powoduje ustania małżeństwa. Małżonków przestają wiązać wzajemne prawa i obowiązki. Małżonkowie pozostający w separacji obowiązani są jednak do wzajemnej pomocy, jeżeli wymagają tego względy słuszności

Orzeczenie separacji powoduje ustanie obowiązku małżonków przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny. Na małżonkach pozostających w separacji ciąży jednak obowiązek alimentacyjny, który to w przeciwieństwie do rozwiedzionych małżonków – nie jest ograniczony żadnym terminem.

Skutki separacji w zakresie stosunków majątkowych

Orzeczenie separacji powoduje powstanie między małżonkami rozdzielności majątkowej. Jest to ustrój przymusowy, który w czasie trwania separacji nie może zostać zmieniony na mocy umowy majątkowej małżeńskiej. Po uprawomocnieniu się orzeczenia o separacji małżonkowie nie dziedziczą po sobie z ustawy.

Skontaktuj się z nami – prawnik Opole.